Σκίσιμο του μνημονίου, διαγραφή των χρεών και… ιπτάμενους γαϊδάρους υπόσχονταν οι ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ στην Ελλάδα.
Μείωση των φόρων αλλά και αύξηση των επιδομάτων υπόσχονται στην Ιταλία. Μείωση της φορολογίας χωρίς αντίστοιχη μείωση δαπανών εφαρμόζει ο Τραμπ στις ΗΠΑ.
Το αποτέλεσμα είναι η εκτίναξη του δημοσιονομικού ελλείμματος η οποία αν συνεχιστεί, θα φέρει την υπερδύναμη σε λίγα χρόνια σε μια κατάσταση ανάλογη με αυτή που περιήλθε η Ελλάδα.
Αν νομίζετε πως αυτά αποτελούν υπερβολές λάβετε υπόψη τα παρακάτω…
Πριν από λίγες μέρες ο Martin Feldstein, σύμβουλος του προέδρου Ρέηγκαν στις αρχές της δεκαετίας του ’80, είχε ένα πολύ ενδιαφέρον άρθρο στην WSJ όπου λίγο πολύ περιέγραφε μια από τις αφορμές που θα μπορούσαν να βάλουν τέλος στη μεγαλύτερη φούσκα όλων των εποχών.
Βλέπε: The Debt Crisis Is Coming Soon…
Έγραφε λοιπόν ο καθηγητής του Harvard πως σύμφωνα με το γραφείο προϋπολογισμού του Κογκρέσου, το έλλειμμα το 2019 θα είναι 900 δισεκατομμύρια δολάρια, περισσότερο από το 4% του ΑΕΠ. Το 2022 το έλλειμμα θα υπερβεί το 1 τρισ. δολάρια.
“…Εάν η άμυνα και οι λοιπές δαπάνες, γράφει ο Feldstein, παραμείνουν σταθερές ως ποσοστό του ΑΕΠ, το ετήσιο έλλειμμα θα αυξηθεί κατά περίπου 1% του ΑΕΠ από 4,2% του ΑΕΠ τώρα σε περίπου 5% του ΑΕΠ σε 10 χρόνια από τώρα…
Το ομοσπονδιακό χρέος θα ξεπεράσει κατά πάσα πιθανότητα το 100% πολύ νωρίτερα από το 2028. Εάν αυξηθούν οι δαπάνες, η αύξηση του χρέους θα υπερβεί το 100% ακόμα πιο γρήγορα.
Όταν οι πιστωτές των ΗΠΑ στο εσωτερικό και στο εξωτερικό το συνειδητοποιήσουν αυτό, θα αυξήσουν το επιτόκιο που καταβάλλει η αμερικανική κυβέρνηση για το χρέος της…”
Το άρθρο του Martin Feldstein καταλήγει: “Για να αποφευχθεί η οικονομική δυσπραγία, η κυβέρνηση πρέπει είτε να επιβάλει υψηλότερους φόρους είτε να μειώσει τις μελλοντικές δαπάνες…”
Αν νομίζετε πως τα παραπάνω περιγράφουν το μεγαλύτερο πρόβλημα της παγκόσμιας οικονομίας αυτήν την περίοδο κάνετε λάθος. Τα προβλήματα χρέους της Κίνας είναι μεγαλύτερα και η Ευρώπη το 2019, χωρίς η ΕΚΤ να αυξήσει ούτε μια φορά τα επιτόκια, βλέπει τις οικονομίες της να επιβραδύνουν τους ρυθμούς ανάπτυξης.
Το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι το παγκόσμιο χρέος που έχει φτάσει τα 247 τρισ. δολάρια ή το 318% του παγκόσμιου ΑΕΠ.
Για να έχουμε μια τάξη αναλογίας η Ελλάδα με 180 δισ. ΑΕΠ και 340 δισ. δημόσιο χρέος έχει μια αναλογία δημοσίου χρέους προς ΑΕΠ στο 188%. Αν προσθέσουμε και το ιδιωτικό χρέος προς τις τράπεζες άλλα 200 δισ. ευρώ τότε έχουμε συνολικό χρέος 540 δισ. προς 180 δισ. ΑΕΠ ίσον 300%. Αν προσθέσουμε και 150 δισ. ευρώ χρέους προς εφορίες και ασφαλιστικά ταμεία φτάνουμε στο 383%.
Η εικόνα αυτή κάνει την παγκόσμια οικονομία να μοιάζει πολύ με την Ελλάδα…
Η Ελλάδα δανείζεται με 3,5% και αν δεν είχαμε το δημόσιο χρέος στο “ψυγείο” των εταίρων και δανειστών, θα ήμασταν εκτός αγορών.
Αν οι μεγαλύτερες οικονομίες αναγκαστούν να δανειστούν με 2-3% το πιθανότερο είναι να επικρατήσει το χάος. Το ερώτημα είναι πότε θα συμβεί αυτό;
Η Ελλάδα βρέθηκε εκτός αγορών όταν ξαφνικά κάποιοι φώναξαν το 2009 πως “ο βασιλιάς είναι γυμνός” και όλοι ξαφνικά είδαν από άλλη σκοπιά αυτό που έβλεπαν και πριν… Το ίδιο θα συμβεί κάποια στιγμή και με την παγκόσμια οικονομία.
Τούτο γιατί οι παγκόσμιες αγορές είναι συγκοινωνούντα δοχεία ενώ η ψυχολογία του όχλου έχει βρει ισχυρούς πολλαπλασιαστές στην εποχή της πληροφορίας και των κοινωνικών δικτύων.
Κεντρικές Τράπεζες…
Προκειμένου να αναβάλουν την ώρα της κρίσης οι παγκόσμιοι πολιτικοί ηγέτες έχουν “τσαλακώσει” την ανεξαρτησία των Κεντρικών Τραπεζών τις οποίες πιέζουν να τυπώνουν χρήματα. Η άλλη επιλογή που είχαν θα ήταν να επιβάλλουν μέτρα λιτότητας και μείωσης του δανεισμού ιδιωτών και επιχειρήσεων.
Από το 2007 και μετά στο παγκόσμιο νομισματικό σύστημα έχουν διοχετευτεί περί τα 15 τρισ. δολάρια χωρίς να υπολογιστεί η πολλαπλασιαστική ισχύς τους…
Ο ισολογισμός της Fed το 2007 είχε στο παθητικό 890 δισ. δολάρια και το 2015 έφτασε να έχει 4,6 τρισ. δολ. Το 2019 μειώθηκε στα 3,8 τρισ. δολ. αλλά η προσπάθεια μείωσης έλαβε τέλος λόγω της επιβράδυνσης της οικονομίας στα τέλη του 2018 παρά την ένεση των φορολογικών μειώσεων Τραμπ.
Οι ισολογισμοί των μεγαλύτερων κεντρικών τραπεζών έχουν αυξηθεί από το 2007 κατά 15 τρισ. δολάρια. που αντιστοιχεί στο 26% του παγκόσμιου ΑΕΠ.
Για να αντιληφθεί κάποιος τι σημαίνει αυτό θα πρέπει να υπολογίσει πως αν έχει 10 χιλ. ευρώ στην τράπεζα, του έχουν αντικαταστήσει τα 2,5 χιλ. με χαρτονομίσματα από το επιτραπέζιο της “Μονόπολης”.
Το αστείο είναι πως αν πάει να αγοράσει ένα αυτοκίνητο, ο πωλητής θα πάρει και τα χαρτονομίσματα της “Μονόπολης” σαν κανονικά…
Αυτό όπως είπαμε θα συνεχίζει να επαναλαμβάνεται μέχρι κάποιος να φωνάξει: “Ο βασιλιάς είναι γυμνός”.
Μετά θα συμβεί αυτό που συμβαίνει όταν το πλήθος καταλαμβάνεται από υστερία επειδή κυκλοφορούν και πλαστά νομίσματα. Δεν θα παίρνει ούτε τα αυθεντικά.
Νομισματικός πόλεμος…
Εν τω μεταξύ όταν οι Κεντρικές Τράπεζες η μια μετά την άλλη μπαίνουν σε μια διαδικασία ανταγωνισμού ποια θα τυπώσει περισσότερα χρήματα ακολουθούν την ίδια ακριβώς διαδικασία ενός νομισματικού πολέμου.
Νομισματικό πόλεμο έχουμε όταν μια χώρα χειραγωγεί την ισοτιμία του νομίσματος προκείμενου να φορτώσει σε άλλες χώρες εσωτερικά της προβλήματα όπως αυτό της χαμηλής ανάπτυξης, της ανταγωνιστικότητας, της υψηλής ανεργίας κλπ. Όταν τυπώνει χρήμα, μειώνει την αγοραστική του αξία, άρα το εισόδημα των πολιτών, μειώνει τις εισαγωγές και κάνει πιο ελκυστικές τις εξαγωγές.
Όταν μια Κεντρική Τράπεζα τυπώνει χρήμα και αγοράζει κρατικά ομόλογα δανείζει το κράτος με “αέρα” το οποίο πληρώνει μισθούς και προμήθειες με “αέρα”. Η αύξηση της ζήτησης με “αέρα” αυξάνει τα κέρδη των επιχειρήσεων με “αέρα” και οι μετοχές μοιάζουν φθηνές.
Όταν αυτό το κάνουν όλες οι χώρες μαζί έχουμε νομισματικό χάος και μοιραία το επόμενο βήμα είναι οι εμπορικοί πόλεμοι. Στη φάση αυτή έχουμε εισέλθει στην εποχή Τραμπ.
Η “άσωτη” νομισματική πολιτική που ακολουθούν όλες οι μεγάλες Κεντρικές Τράπεζες είναι θέμα χρόνου να οδηγήσει σε έκρηξη.
Οι παρενέργειες
Οι νομισματικές πολιτικές της ποσοτικής χαλάρωσης δημιουργούν ενδιαφέρουσες πολιτικές, κοινωνικές και δημογραφικές παρενέργειες.
Μια από αυτές που δείχνει πως κινούμαστε σε αδιέξοδο είναι πως το παγκόσμιο χρέος αυξάνεται ταχύτερα από το ΑΕΠ.
Ο πληθωρισμός που θα πρεπε να δημιουργεί η εκτύπωση χρήματος εξισορροπείται από τον αποπληθωρισμό των κινέζικων εισαγωγών.
Το μεγαλύτερο μέρος του νέου χρέους που δημιουργείται δεν δημιουργεί θέσεις εργασίας αλλά κατευθύνεται στην αγορά μετοχών και ακινήτων αυξάνοντας τις τιμές.
Οι επιχειρήσεις λόγω των μηδενικών επιτοκίων δανείζονται για να αγοράσουν τις ίδιες τις μετοχές τους ή να επιστρέψουν κεφάλαια στους μετόχους. Μόλις όμως ανέβουν τα επιτόκια δεν θα μπορούν να πληρώσουν τους τόκους και θα χρεοκοπήσουν…
Όμως καθώς αυξάνεται η τιμή των μετοχών αυξάνεται η ανισότητα γιατί αυξάνεται η αξία της περιουσίας και τα εισοδήματα όσων διαθέτουν μετοχές και ακίνητα έναντι αυτών που έχουν μόνο τον μισθό τους.
Οι τιμές των ακινήτων ανεβαίνουν ταχύτερα από το εισόδημα και οι νέοι που κυρίως ζουν από το εισόδημα της εργασίας τους πληρώνουν δυσανάλογα υψηλά ενοίκια προς όφελος της γενιάς των γονιών τους που συνήθως είναι οι ιδιοκτήτες ακινήτων. Η κατάσταση αυτή από πολιτική σκοπιά οδηγεί τους νέους πιο αριστερά και τους μεγαλύτερους πιο δεξιά.
Πρόσφατα οι FT είχαν ένα πολύ κατατοπιστικό άρθρο του David McWilliams για το θέμα αυτό.
Bλέπε: Quantitative easing was the father of millennial socialism.
Το άρθρο αναλύει πως η ανορθόδοξη νομισματική πολιτική με χρήμα “αέρα” του Μπερνάνκι φουσκώνει τις τιμές και οδηγεί τη γενιά της Χιλιετίας (Millennials) προς τα αριστερά: “Οι αυξανόμενες τιμές των περιουσιακών στοιχείων, ιδιαίτερα οι τιμές των ακινήτων, δημιουργούν ένα χάσμα ανάμεσα σε εκείνους που εξαρτώνται από τους μισθούς για το εισόδημά τους και εκείνους που εξαρτώνται από τα ενοίκια και τα μερίσματα.
Αυτή η διαφορά μισθών έναντι ενοικίων και μερισμάτων έχει διαγενεακές επιπτώσεις επειδή οι νέοι τείνουν να είναι πτωχοί σε περιουσιακά στοιχεία και οι ηλικιωμένοι και οι μεσήλικες τείνουν να είναι πλούσιοι σε περιουσιακά στοιχεία.
Επομένως, η ανορθόδοξη νομισματική πολιτική, τιμωρεί τους νέους και επιδοτεί τους μεγαλύτερους.”
Οι κεντρικές Τράπεζες έχουν αυτοπαγιδευτεί. Η Fed αναγκάστηκε πριν από λίγες εβδομάδες να σταματήσει την άνοδο των επιτοκίων στο 2,5% έναντι του 6% στον προηγούμενο κύκλο. Αν προκύψει ύφεση κάποια στιγμή τα περιθώρια να αντιδράσει με μείωση των επιτοκίων είναι μικρά. Η ΕΚΤ δεν έχει ήδη καθόλου περιθώρια…
Ήδη τα χαμηλά επιτόκια έχουν ανεβάσει στα 10 τρισ. δολ. το μέγεθος των ομολόγων που έχουν αρνητική απόδοση. Σε έναν κόσμο που γερνάει αρνητικές και μηδενικές αποδόσεις σημαίνουν αδυναμία πληρωμής συντάξεων. To μεγαλύτερο μέρος των κεφαλαίων που βρίσκονται στις αγορές ομολόγων ανήκουν σε ιδιωτικά ή δημόσια ασφαλιστικά ταμεία.
Σ’ αυτό το περιβάλλον η επόμενη κρίση που είναι θέμα χρόνου να προκύψει θα είναι πολύ ισχυρότερη από τις προηγούμενες. Ενδέχεται να ακουμπήσει τα θεμέλια της εμπιστοσύνης ακόμη και τα ισχυρά νομίσματα, όπως ακριβώς βλέπουμε να συμβαίνει με την τούρκικη λίρα και το μπολιβάρ της Βενεζουέλας.
Το να νιώθει κάποιος ασφαλής επειδή έχει μια σύνταξη ή κάποιες καταθέσεις σε Ευρώ, δολάρια, ή Γουάν μοιάζει με αυταπάτη.
Αν κατέχει μετοχές εταιρειών που δεν έχουν χρέη και θα αντέξουν μια άνοδο των επιτοκίων ίσως είναι πιο ασφαλής ακόμη και έναντι κρατικών ομολόγων αγορασμένων με φρεσκοτυπωμένο χρήμα. Αυτό είναι ο λόγος που όλοι κατευθύνονται στα γερμανικά ομόλογα και ας έχουν αρνητικές αποδόσεις. Η Γερμανία έχει μικρό δημόσιο χρέος και είναι αξιόπιστη γιατί είναι και κήρυκας της λιτότητας.
Το πιθανότερο σενάριο είναι πως την ώρα που κάποιος θα φωνάξει πρώτος “ο βασιλιάς είναι γυμνός” όλοι θα ανακαλύψουν τα πλεονεκτήματα του χρυσού και ας μην πληρώνει τόκους ή μερίσματα.
Όλα αυτά λαμβάνουν χώρα σε ένα περιβάλλον ανόδου του λαϊκισμού που θυμίζει δεκαετία του ’30. Εν τω μεταξύ η μετατόπιση οικονομικής ισχύος των τελευταίων δεκαετιών με την άνοδο της Κίνας και την επάνοδο της Ρωσίας δημιουργεί ζητήματα αναθεώρησης της παγκόσμιας τάξης που προέκυψε μετά την κατάρρευση της Σοβιετίας.
Παρατηρείται ήδη κλιμάκωση των γεωπολιτικών εντάσεων. Οι νέες δυνάμεις ζητούν μεγαλύτερο μερίδιο ισχύος και οι παλιές το αρνούνται. Κάποια στιγμή θα υπάρξει κάποια εμπλοκή από την οποία θα προκύψει μια νέα τάξη πραγμάτων… Στα πλαίσια αυτά θα διευθετηθεί και το ζήτημα του παγκόσμιου χρέους και της κατανομής της παγκόσμιας ισχύος.
Το πόσο μεγάλη θα είναι αυτή η εμπλοκή, αν θα είναι “θερμή” ή όχι, κανείς δεν μπορεί να το προβλέψει γιατί η ιστορία διδάσκει πως συνήθως αυτό εξαρτάται από συγκυριακούς παράγοντες και την τύχη.
Του Κώστα Στούπα
capital.gr