Η εποχή των άκρων…
Ο κόσμος αλλάζει και ένα πρώτο στοιχείο αυτής της αλλαγής είναι η ενίσχυση των άκρων με ό,τι και αν σημαίνει αυτό, σε σχέση με τις πιθανές συνέπειες που μπορεί να έχει στο πολίτευμα της φιλελεύθερης δημοκρατίας, της ελεύθερης οικονομίας και εν γένει αυτού που προσδιορίζεται σαν Ανοιχτή Κοινωνία.
Ο Τόνι Μπλερ και η Μάργκαρετ Θάτσερ ήταν πιο κοντά πολιτικά απ’ ό,τι ο Κόρμπιν με τη Μέι και τον Φάρατζ. Το ίδιο πιο κοντά ήταν ο Ρόναλντ Ρέιγκαν με τον Μπιλ Κλίντον σε σχέση με τους Ντόναλντ Τραμπ και Μπέρνι Σάντερς.
Αρκεί να προσέξει κάποιος μερικές επιλογές όπως το διεθνές εμπόριο, την ελευθερία του Τύπου ή τη διάκριση των εξουσιών ή τον αμερικάνικο απομονωτισμό που αν και ήταν πλειοψηφικός πριν τον Β Π.Π. εξαλείφθηκε μετά την επίθεση στο Περλ Χάρμπορ.
Οι υποστηρικτές του Brexit υποτίθεται πως ασφυκτιούν από την υπαρκτή γραφειοκρατία και τις υπερρυθμίσεις της Ε.Ε. και υποστηρίζουν πως με την απορρύθμιση θα αναπληρώσουν τις απώλειες της πρόσβασης στην τεράστια αγορά της.
Αν όμως ακτινογραφήσει κάποιος το μεγαλύτερο μέρος της εκλογικής υποστήριξης του Brexit με βάση τους κοσμοπολίτες (Anywhere) και τους τοπικιστές-ξενοφοβικούς (Somewhere) όπως τους περιγράφει ο D. Goodhart στο βιβλίο “The Road to Somewhere: The Populist Revolt and the Future of Politics” η ευρεία βάση όσων ψήφισαν Brexit επιθυμούν οικονομική και πολιτιστική προστασία.
H El Pais έγγραφε πρόσφατα πως: “Οι δύο οικογένειες (σοσιαλιστές και χριστιανοδημοκράτες) που κυριάρχησαν στην Ευρώπη, φτάνοντας να ελέγχουν το 80% των ψήφων σε χώρες όπως η Γερμανία και η Ισπανία, και να αποτελούν την πλειοψηφία σε άλλες, σήμερα δεν φτάνουν το 50% ούτε στη Γερμανία ούτε στην Ισπανία, αλλά ούτε και στην προεκλογική εκστρατεία για τις ευρωεκλογές. Και οι δύο μαζί αποτελούν πλέον μειοψηφία.
Η υποχώρηση των σοσιαλδημοκρατών και των χριστιανοδημοκρατών αφήνει ανοιχτό πεδίο για να ανθίσουν άλλες οικογένειες: εθνικιστές, φιλελεύθεροι, Πράσινοι, αριστεροί με λαϊκίστικο πρόσημο, ιδεολογικά κινήματα πολιτών για τα οποία πρέπει να εφευρεθεί μια νέα ταξινόμηση.
Πρόκειται για την κληρονομιά μιας κρίσης του παρελθόντος που θα σημαδέψει το μέλλον…
Υπάρχουν πλέον πολλές ενδείξεις πως το πολιτικό σκηνικό της κραταιάς μεσαίας τάξης και της εναλλαγής κεντροδεξιών και κεντροαριστερών στην εξουσία ανατρέπεται. Δηλαδή, πως δεν έχουμε να κάνουμε με κάποια προσωρινή εκτροπή από τη μεταπολεμική κανονικότητα, αλλά με κάτι ριζικότερο.
O Gideon Rachman, ένας από τους πλέον μελετημένους και έμπειρους αρθρογράφους διεθνώς έγραφε πρόσφατα στους FT:
“Είμαστε ακόμα στις απαρχές…
…Το παρελθόν καταδεικνύει ότι αν εγκαθιδρυθεί μια “λαϊκίστικη εποχή”, μπορεί να διαρκέσει ως και τρεις δεκαετίες.
Αλλά είναι εφικτό να διακρίνει κανείς δύο διαφορετικές εποχές στην μεταπολεμική Δύση, κάθε μια από τις οποίες κράτησε 30 χρόνια.
Ο Ράχμαν προσδιορίζει την πρώτη περίοδο μεταξύ 1945 και 1975 με ισχυρή οικονομική ανάπτυξη και την θεμελίωση του κοινωνικού κράτους με βάση το κεϋνσιανό μοντέλο.
Ως τα μέσα της δεκαετίας του 1970, το μοντέλο αυτό άρχισε να αντιμετωπίζει προβλήματα με βασικότερο τον στασιμοπληθωρισμό.
“Μια νέα εποχή (συχνά αποκαλείται “νεοφιλελεύθερη” από τους επικριτές της) ξεκίνησε το 1979 με την εκλογή της Μάργκαρετ Θάτσερ στη Βρετανία, την οποία ακολούθησε αυτή του Ρόναλντ Ρέιγκαν στις ΗΠΑ το 1980″.
Την ίδια εποχή ο Ντεγκ ξεκίνησε την καπιταλιστική επανάσταση στην Κίνα στην οποία έβαλε τέλος ο τωρινός πρόεδρος, ενισχύοντας τον ρόλο του κράτους στην οικονομία και βάζοντας περιορισμούς στις ξένες επενδύσεις. Την ίδια εποχή ο Λεχ Βαλέσα με την “Αλληλεγγύη” ρύθμισε το ρολόι της Σοβιετίας να μετράει αντίστροφα.
Και αυτή η “νεοφιλελεύθερη εποχή”, γράφει ο Ράχμαν, κράτησε περίπου 30 χρόνια μέχρι που απαξιώθηκε από την παγκόσμια οικονομική κρίση του 2008…
Όταν διάβασα τα παραπάνω βιβλία και άρθρα, αμέσως ήρθαν στο μυαλό μου οι κύκλοι των επιτοκίων, των εμπορευμάτων, των χρηματιστηρίων και κυρίως της δημογραφικής άνθισης και γήρανσης των baby boomers, που συμπίπτουν με τους παραπάνω κύκλους.
H γενιά του baby boom είναι αυτή μεταξύ 1946-1964 και χαρακτηρίζεται από σημαντική αύξηση των γεννήσεων και του πληθυσμού των συγκεκριμένων ηλικιών. Οι οικονομικές ανάγκες ενός αυξημένου νεαρού πληθυσμού απογειώνουν τους οικονομικούς δείκτες καθώς αυξάνουν προσφορά και ζήτηση, ενώ έχουν σημαντικές νεωτεριστικές κοινωνικές επιδράσεις στο σύνολο.
Είναι η γενιά που συνέβαλε να έρθουν οι Κένεντι στην εξουσία, αλλά και οι Ρέιγκαν με τον Ομπάμα…
Αν κάποιος γεννήθηκε το 1950 και βγει σε σύνταξη στα 65 θα βγει το 2015, όπως και κάποιος που γεννήθηκε το 1960 θα βγει το 2025. Όταν μια γενιά είναι πολυπληθέστερη από τις άλλες, όταν εισέρχεται στην εργασία αυξάνει το ΑΕΠ ενώ όταν βγαίνει σε σύνταξη συνήθως έχει αρνητική επίδραση καθώς μειώνεται δραστικά το διαθέσιμο εισόδημα.
Ο πόλεμος των γενεών…
Οι μεταπολεμικές γενιές είναι οι εξής: Η σιωπηλή γενιά (Silent Generation) 1928-1945. H γενιά των Baby Boomer’s 1946-1964. H γενιά Gen Xers 1965-1980 και η Γενιά της Χιλιετίας) Millennials 1980-2000…
Ένα εύρημα που πρέπει να λάβουμε σοβαρά στις εκτιμήσεις για τις μελλοντικές εξελίξεις είναι πως η γενιά της Χιλιετίας στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη αν και μεγάλωσε στα πούπουλα της καπιταλιστικής χλιδής, κλίνει προς τα αριστερά.
Το 60% των Millennials στις προηγούμενες εκλογές ψήφισαν Ομπάμα και μόνο το 40% ρεπουμπλικάνους. Η εκτόξευση του αριστεριστή Μπέρνι Σάντερς στηρίχθηκε στα “παιδιά της χιλιετίας”. Κάποια ανάλογη εξήγηση ίσως υπάρχει και στην αριστερή στροφή των Βρετανών εργατικών με την ανάδειξη του Κόρμπιν ενώ οι αποτυχίες του SPD το στρέφουν πιο αριστερά.
Το πλέον ενδιαφέρον όμως είναι πως ο πολιτισμικός και πολιτικός διχασμός της Δύσης φαίνεται πως έχει γενικότερα γενεολογικά χαρακτηριστικά.
Ο Paul Taylor στο βιβλίο “The Next America: Boomers, Millennials, and the Looming Generational Showdown” κάνει μερικές σταχυολογήσεις στοιχείων που το επιβεβαιώνουν.
α) Τα μισά από τα παιδιά που γεννιούνται σήμερα στις ΗΠΑ δεν ανήκουν στη λευκή φυλή. Κατά την περίοδο της γενιάς των Millennials η αναλογία αυτή ήταν 4 στα 10, αλλά στην Silent Generation (1928-1945) το 1 στα 10 παιδιά που γεννιούνταν δεν ανήκε στη λευκή φυλή.
β) Το 2012 το 60% των Millennials ψήφισε Ομπάμα έναντι του 44% της Silent Generation.
γ) Το 1983 ένα τυπικό νοικοκυριό του οποίου ο επικεφαλής ήταν 65 ετών ή μεγαλύτερος είχε 8 φορές υψηλότερης αξίας περιουσιακά στοιχεία από ένα νοικοκυριό του οποίου ο επικεφαλής ήταν 35 ετών. Το 2013 η αναλογία αυτή είχε διευρυνθεί στο 20 προς 1.
δ) Το 1960 οι 6 στους 10 ηλικίας 20-30 ετών ήταν παντρεμένοι. Σήμερα είναι οι 2 στους 10. Το 1960 μόνο το 5% των παιδιών γεννιούνταν εκτός γάμου, έναντι 40% σήμερα.
ε) Πριν μερικές δεκαετίες συνήθως ήταν ο άνδρας που εξασφάλιζε το κύριο μέρος των εσόδων ενός νοικοκυριού. Σήμερα ο κύριος “κουβαλητής” στις 4 από κάθε 10 περιπτώσεις νοικοκυριών με μικρά παιδιά είναι γυναίκα. Σήμερα των 60% όσων πάνε πανεπιστήμιο είναι γυναίκες.
ζ) Οι 6 στους 10 της Silent Generation προτιμούσαν μικρή κυβέρνηση που θα προσέφερε λίγες δημόσιες υπηρεσίες. Τούτο σημαίνει λιγότεροι φόροι και αναλογικά μεγαλύτερη συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα. Μόνο το ένα τρίτο των Millennials συμφωνεί με αυτήν την αντίληψη…
η) Το 35% των Millennials είναι αδιάφορο σε κάθε θρησκεία έναντι του 11% της Silent G, του 17% των Baby Boomers και του 23% των Gen Xers.
θ) Οι 6 στους 10 κάτω των 30 ετών πιστεύει πως η θερμοκρασία του πλανήτη αυξάνεται λόγω της ανθρώπινης δραστηριότητας. Μόνο το 31% των άνω των 65 ετών το πιστεύει αυτό…
Όπως επισημάναμε παραπάνω διανύουμε μια περίοδο αύξησης των συνταξιούχων και αυτό αναμένεται να προκαλέσει ένα υφεσιακό σοκ στην οικονομία.
Αυτό σε χώρες που στηρίζονται κυρίως σε αναδιανεμητικό συνταξιοδοτικό σύστημα ενδέχεται να προκαλέσει τριβές μεταξύ των γενεών. Τουτέστιν, αυτοί που καταβάλουν εισφορές θα καλούνται να καταβάλουν όλο και περισσότερες και κάποια στιγμή θα αρνηθούν να το κάνουν. Όσο οι Baby Boomers συνθέτουν πλειοψηφία αυτό μπορεί να γίνει μόνο με πραξικόπημα. Με τον χρόνο όμως οι συσχετισμοί θα αλλάζουν.
Στην Ελλάδα που αποτελεί υπόδειγμα αναδιανεμητικού συνταξιοδοτικού συστήματος αλλά και κρατικής σπατάλης οι γενιές που δεν μπορούν να αλλάξουν τα πράγματα εγκαταλείπουν τη χώρα, συμβάλλοντας στην επιτάχυνση της οικονομικής κατάρρευσης…
Όλα τα παραπάνω σημαίνουν πως έχουμε εισέλθει σε μια περίοδο κοινωνικών και πολιτικών εντάσεων οι οποίες λογικά θα πολλαπλασιαστούν από την ανάγκη ρύθμισης του τεράστιου μη διαχειρίσιμου χρέους.
Διανύουμε μια περίοδο ενίσχυσης των άκρων και η ανάδυση του λαϊκισμού (Τραμπ, Σαλβίνι, Ορμπαν, Τσίπρας-Καμμένος…) στη Δύση δεν αποτελεί παρά την κορυφή του παγόβουνου.
Η περίοδος αυτή ενδέχεται να θυμίζει προσεχώς αρκετά την περίοδο της δεκαετίας του ’30 όταν αριστεριστές και φασίστες συγκρούονταν καθημερινά στους δρόμους της Ευρώπης.
Σήμερα οι Κεντρικές Τράπεζες με τα προγράμματα ποσοτικής χαλάρωσης έχουν καταφέρει να μεταθέσουν το σοκ αόριστα στο μέλλον. Αυτό δεν μπορεί να συνεχιστεί για πάντα όμως…
Παρ’ όλα αυτά παρατηρούμε τα άκρα να δυναμώνουν.
Η περιστολή των οικονομικών και πολιτικών ελευθεριών ήταν ένας συνηθισμένος τρόπος αντιμετώπισης της έντασης σε ανάλογες περιόδους στο παρελθόν.
Ο διχασμός και η ενίσχυση των άκρων έχουν βαθύτερες ρίζες και δεν φαίνονται σαν κάποια προσωρινή παρέκκλιση.
Όλα αυτά θα έχουν επιπτώσεις στην χωρίς προηγούμενο ευημερία των τελευταίων δεκαετιών. Η τεχνολογική επανάσταση περιπλέκει περαιτέρω τα πράγματα…
Τουτέστιν: Καλό “Χειμώνα”!
Του Κώστα Στούπα
capital.gr