Ακόμη κι αν δεχθούμε πως υπήρξε μια αναπόφευκτη συνέπεια της κρίσης και ενδεχομένως μια αναγκαία πολιτική εμπειρία, είναι προφανές πως η ζημία που προκάλεσε (και συνεχίζει να προκαλεί) έχει εδώ και καιρό ξεπεράσει το παιδαγωγικό, κυρίως, κέρδος που πρόσφερε.
Αφενός, να προετοιμαστεί σοβαρά (από χθες!) για την αποφασιστική εφαρμογή ενός προγράμματος που θα επιτρέψει στη χώρα να μπει σ’ έναν ενάρετο κύκλο θεσμικής, οικονομικής και ψυχολογικής ανάκαμψης.
Και αφετέρου, να ξεφορτωθεί επιτέλους όσο περισσότερα γίνεται από τα αποτυχημένα πρόσωπα του παρελθόντος.
Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, αυτό απαιτεί την ολοκλήρωση της μεταρρύθμισης της Ευρωζώνης, έτσι ώστε να ανταποκρίνεται αποτελεσματικότερα στις οικονομικές κρίσεις, και την εφαρμογή μιας συνολικής στρατηγικής για τις μεταναστευτικές ροές, που να συνδυάζει τους ανθρωπιστικούς στόχους με τη δυνατότητα ενσωμάτωσής τους.
Σε εθνικό επίπεδο, η έμφαση πρέπει να είναι στην πολιτική και κοινωνική διαχείριση των συνεπειών της παγκοσμιοποίησης και των τεχνολογικών αλλαγών, αλλά και η αδιαπραγμάτευτη αντιμετώπιση των αντιδημοκρατικών ροπών.
Oπως έχει γίνει φανερό από το 2012, το μέλλον της Ευρώπης θα παιχθεί σε δύο χώρες, την Ιταλία και ιδίως τη Γαλλία. Αυτές θα πρέπει να ξεπεράσουν τον μεγάλο φόβο που τους προκαλεί το αναπόφευκτο ζητούμενο της αλλαγής τους.
Αντίθετα, το τι θα συμβεί στη Μεγάλη Βρετανία αφορά περισσότερο την ίδια και λιγότερο τους άλλους. Eνα καταστροφικό Brexit θα πλήξει σχεδόν αποκλειστικά τους Βρετανούς. Εύχομαι να κατορθώσουν να αντλήσουν από την Ιστορία και τους περίφημους θεσμούς τους τα στοιχεία εκείνα που θα τους επιτρέψουν να αποφύγουν την καταστροφή, έστω και στο παρά πέντε.
Το μέγεθος και η ποικιλία των προκλήσεων ξεπερνούν τα όρια της φαντασίας μας.
Προκρίνοντας τον διπλό στόχο της ειρήνης και της ευημερίας, δεν θα μπορούσα παρά να ευχηθώ παραπάνω παγκοσμιοποίηση και δημοκρατία αφού, χωρίς να αποτελούν πανάκεια, είναι αποδεδειγμένα τα δύο αποτελεσματικότερα φάρμακα κατά της φτώχειας και του πολέμου.
Οι ευχές, τέλος, για τον πλανήτη πάνω στον οποίο ζούμε, δεν μπορούν παρά να αφορούν τον περιορισμό της περιβαλλοντικής καταστροφής και την αντιστροφή της κλιματικής αλλαγής.
Πηγάζει εξίσου από την ικανότητα να ζούμε με βάση ουσιαστικές αξίες.
Η ευχή μου επομένως είναι να κατακτήσουμε περισσότερη αυτογνωσία και ισορροπία.
Oμως ευελπιστώ πως το ευχολόγιο αυτό θα αποδειχθεί κάτι παραπάνω από μια λίστα ευσεβών πόθων.