Ακούμε διαρκώς επικρίσεις για τις νεοφιλελεύθερες πολιτικές που ασκούνται στην Ευρώπη.
Άλλοτε από αριστερά, άλλοτε από δεξιά, στην Ελλάδα και σε όλη την Ευρώπη, η κριτική αυτή είναι πολύ διαδεδομένη.
Αλλά για ποιες «νεοφιλελεύθερες» πολιτικές κατηγορείται η Ευρώπη; Οι περισσότεροι αναφέρονται στην υποχώρηση του κοινωνικού κράτους.
Διότι ο νεοφιλελευθερισμός, ανάμεσα σε άλλα, πρεσβεύει μικρότερο κοινωνικό κράτος, λιγότερο δαπανηρό, με χαμηλότερες ανάγκες χρηματοδότησης και λιγότερους φόρους.
Όμως, όπως όλοι ξέρουμε από την πραγματική ζωή, η Ευρώπη είναι η ήπειρος με το μεγαλύτερο κοινωνικό κράτος και τους περισσότερους φόρους.
Εντάξει, θα μου πείτε, η Ευρώπη δεν ήταν νεοφιλελεύθερη αλλά τώρα στρέφεται σε νεοφιλελεύθερες πολιτικές που απειλούν το κοινωνικό κράτος.
Ας δούμε μερικά στοιχεία αυτής της… στροφής.
Διάγραμμα Ι
Δαπάνη για κοινωνικό κράτος
Παράλληλα με την αύξηση της συνταξιοδοτικής δαπάνης αυξάνεται και η δυσαρέσκεια των πολιτών για τα συνεχώς αυξανόμενα όρια ηλικίας συνταξιοδότησης. Δεν είναι τυχαίο πως η Λέγκα του Σαλβίνι και το Κίνημα των 5 Αστέρων στην Ιταλία, η ακροδεξιά της Λεπέν και η Αριστερά του Μελανσόν στη Γαλλία θέτουν ως προτεραιότητα τη μείωση των ορίων ηλικίας συνταξιοδότησης.
«You’re bleeding us dry»3 φώναζαν οι συνταξιούχοι στη Γαλλία τον Μάρτιο του 2018 εδώ.
«Η γενιά σας συνταξιοδοτείται στην ίδια ηλικία με τους γονείς σας αλλά με προσδόκιμο ζωής 10-15 χρόνια παραπάνω», απάντησε ο Εμανουέλ Μακρόν. Στη Γαλλία σήμερα, τα γιλέκα της οργής ανθίζουν στα λιβάδια του χαμένου συνταξιοδοτικού παραδείσου.
Η γήρανση του πληθυσμού επιβαρύνει το συνταξιοδοτικό σύστημα και το σύστημα υγείας. Αποτέλεσμα της επιβάρυνσης είναι κάποιες κοινωνικές παροχές να περιορίζονται παρά την αυξημένη δαπάνη των ευρωπαϊκών κοινωνικών προϋπολογισμών.
Η επιμήκυνση του προσδόκιμου ζωής είναι ευχάριστη εξέλιξη, πιέζει όμως το ευρωπαϊκό κοινωνικό κράτος και οι ευρωπαίοι δυσφορούν. Και λαϊκιστές πολιτικοί που δεν έχουν καμιά απάντηση στο πρόβλημα, δεξιοί και αριστεροί, αξιοποιούν το κύμα της δυσφορίας καταγγέλλοντας την Ευρώπη για νεοφιλελεύθερες πολιτικές. Ούτε προτάσεις σοβαρές για το συγκεκριμένο ζήτημα έχουν, ούτε μπορεί να τεκμηριωθεί ότι η Ευρώπη τα τελευταία 23 χρόνια ασκεί νεοφιλελεύθερες πολιτικές στο πεδίο των κοινωνικών δαπανών.
Διάγραμμα ΙΙ
Φορολογική πολιτική
Ούτε στο πεδίο των φόρων διαπιστώνεται νεοφιλελεύθερη στροφή στην πολιτική της Ευρώπης. Προκειμένου να χρηματοδοτήσει τις αυξημένες κοινωνικές δαπάνες, το κράτος βάζει όλο και πιο βαθιά το χέρι στην τσέπη πολιτών και επιχειρήσεων. Στο Διάγραμμα ΙΙ (Eurostat εδώ), θα διαπιστώσετε ότι οι φόροι στην Ευρώπη ως % του ΑΕΠ αυξάνονται τα τελευταία 23 χρόνια. Πώς γίνεται να αυξάνονται οι φόροι, να αυξάνονται οι κοινωνικές δαπάνες κι αυτό να αποκαλείται στροφή σε νεοφιλελεύθερες πολιτικές;
Προφανώς, έχει σημασία και πώς κατανέμονται τα βάρη, οι φόροι. Στην Ολλανδία κάποιοι χρεώνουν στην ολλανδική κυβέρνηση φορολογική εύνοια προς το κεφάλαιο και τις επιχειρήσεις. Παραδειγματικά αναφέρουν πρόσφατα ψηφισθέντα νόμο που μειώνει δραστικά τους φόρους στα μερίσματα των επιχειρήσεων. Πράγματι, πρόκειται για ευνοϊκή φορολογική ρύθμιση που στοχεύει στην προσέλκυση εταιρειών, μιας και διαμοιράζονται τα ιμάτια της Βρετανίας λόγω Brexit, και τα ευρωπαϊκά κράτη συναγωνίζονται να προσελκύσουν τις μεγάλες επιχειρήσεις που αλλάζουν έδρα.
Βλέπετε, οι φόροι στις επιχειρήσεις αποφέρουν στο κράτος έσοδα περίπου 3-4% του ΑΕΠ αλλά η έμμεση συνεισφορά των επιχειρήσεων στην οικονομία είναι πολύ μεγαλύτερη. Οι εισφορές και οι άμεσοι φόροι των εισοδημάτων των εργαζομένων, όπως και οι έμμεσοι φόροι από την κατανάλωση των εργαζομένων, αθροίζουν συνολικά πολύ περισσότερο από 3-4%. Η έκπτωση, δηλαδή, στο φόρο μερισμάτων προσφέρεται, προκειμένου η χώρα να προσελκύσει επιχειρήσεις, οι οποίες θα αποφέρουν πολλαπλάσια οφέλη (έσοδα και θέσεις εργασίας) στην οικονομία, στα δημόσια ταμεία και στους πολίτες.
Και, προφανώς, είναι δυσάρεστος ο φορολογικός ανταγωνισμός και η μετανάστευση θέσεων εργασίας από την πλούσια και αναπτυγμένη Δύση στην αναπτυσσόμενη Ανατολή. Αλλά είναι απότοκο της παγκοσμιοποίησης και της τεχνολογικής προόδου που διευκολύνουν την μετακίνηση κεφαλαίων και επιχειρήσεων. Είναι πρόβλημα αλλά συμβαίνει. Και δεν ωφελεί να αγνοεί κανείς τους κανόνες του παιχνιδιού, όταν δεν μπορεί να τους αλλάξει. Και η Ευρώπη μόνη της στην παρούσα συγκυρία δεν μπορεί να τους αλλάξει.
Θυμηθείτε πόσες δεκαετίες ακούγαμε την Αριστερά στην Ελλάδα να φορολογεί το ναυτιλιακό κεφάλαιο. Αλλά όταν ανέλαβε την εξουσία, τίποτα! Όχι επειδή «πουλήθηκε» στους εφοπλιστές, όπως θα έλεγαν οι «έξτρα αριστεροί», αλλά επειδή η εμπορική ναυτιλία είναι ο πιο παγκοσμιοποιημένος κλάδος της οικονομίας πολύ πριν την παγκοσμιοποίηση. Το εμπορικό πλοίο είναι πλωτό εργοστάσιο, πολύ εύκολα και με μηδενικό κόστος μπορεί να μεταφερθεί σε σημαία άλλης χώρας που προσφέρει καλύτερους όρους. Οι λόγοι, δηλαδή, που ο αριστερός έλληνας πρωθυπουργός δεν φορολογεί τη ναυτιλία δεν είναι πολύ διαφορετικοί από τα κίνητρα της φορολογικής πολιτικής του κεντροδεξιού ολλανδού πρωθυπουργού.
Στη Γαλλία τώρα, τα Κίτρινα Γιλέκα διαμαρτύρονται και για την κατάργηση του φόρου περιουσίας. Ολέθριο λάθος, ένα ακόμα μέτρο υπέρ των πλουσίων, αποφαίνεται ο Τομά Πικετί κρούοντας τον κώδωνα του κινδύνου από την άνοδο της ανισότητας και την εγκατάλειψη της εργατικής τάξης εδώ.
Για την ακρίβεια, ο πρόεδρος Μακρόν από 1/1/18 αντικατέστησε το φόρο περιουσίας με το φόρο ακίνητης περιουσίας. Απάλλαξε από το φόρο τα χρηματοοικονομικά περιουσιακά στοιχεία που μπορούν εύκολα να «δραπετεύσουν» σε άλλες χώρες, αλλά διατήρησε το φόρο στα «ακίνητα» που δεν δραπετεύουν. Δεν μπορώ να πω αν το μέτρο είναι σωστό ή λάθος -εξαρτάται από το συνολικό όφελος ή ζημιά που τελικά επιφέρει στην οικονομία, στο δημόσιο ταμείο και στην κοινωνία. Υπηρετούσε, όμως, την ίδια στόχευση, ήταν στην ίδια λογική με την ευνοϊκή φορολογική ρύθμιση στην Ολλανδία και την προνομιακή φορολογική μεταχείριση της ναυτιλίας στην Ελλάδα.
Ο Μακρόν, λοιπόν, είχε τα ίδια κίνητρα με τους Ολλανδούς: προσέλκυση επενδύσεων, οικονομική ανάπτυξη, δημιουργία πλούτου για την κοινωνία. Κι αν το αμφισβητείτε, αναρωτηθείτε τι αποτελέσματα θα είχαμε εδώ με έναν ΕΝΦΙΑ στις καταθέσεις!
Οπως ζήσαμε και στην Ελλάδα πριν το πείραμα ΣΥΡΙΖΑ, στη διάρκεια των κρίσεων ανατέλλουν ακαδημαϊκοί αστέρες που χαϊδεύουν τα αυτιά των αγανακτισμένων με εύπεπτα κλισέ, ρίχνουν λάδι στη φωτιά του ταξικού μίσους και απαξιώνουν τις μεταρρυθμιστικές προσπάθειες. Χάνεται πολύτιμος χρόνος και πόροι για την κοινωνία, η κοινωνική ειρήνη καταρρέει, η μεταρρύθμιση και η προσαρμογή σε έναν ταχέως εξελισσόμενο κόσμο αναβάλλεται. Μετά εκείνοι γίνονται υπουργοί και διάσημοι, ενώ η κοινωνία πληρώνει για τα ολέθρια λάθη και τις εμμονές τους. Εμείς το ζήσαμε, θα το ζήσουν κι άλλοι.
Πολλοί, συσχετίζοντας τους αυστηρούς κανόνες δημοσιονομικής πειθαρχίας και την πολιτική χαμηλών δημοσιονομικών ελλειμμάτων της Ευρωζώνης με τις πιέσεις που δέχεται το κοινωνικό κράτος στην Ευρώπη, αποδίδουν σε αυτές τις πολιτικές νεοφιλελεύθερο πρόσημο. Όμως η συσχέτιση κοινωνικού κράτους με δημοσιονομικά ελλείμματα είναι κατά βάσιν λανθασμένη. Διαφορετικά, οι ΗΠΑ που ασκούν επεκτατική πολιτική υψηλών δημοσιονομικών ελλειμμάτων, θα έπρεπε να είναι ο παράδεισος του κοινωνικού κράτους. Είναι, όμως, μια χώρα με περιορισμένες κοινωνικές παροχές και πολύ χαμηλότερη φορολογική επιβάρυνση της οικονομικής δραστηριότητας, συγκριτικά με την Ευρώπη.
Σε νεοφιλελεύθερες πολιτικές χρεώνεται και το άνοιγμα της ψαλίδας, η διεύρυνση των οικονομικών ανισοτήτων στις αναπτυγμένες δυτικές κοινωνίες. Σωστά μάλλον, αν και σε κάποιο βαθμό είναι κι αυτό συνέπεια της τεχνολογικής εξέλιξης. Μια καλή ιδέα σήμερα απευθύνεται και πωλείται σε δισεκατομμύρια πελάτες σε όλο τον πλανήτη. Οι πιο γνωστοί δισεκατομμυριούχοι του πλανήτη δεν κληρονόμησαν καράβια, πετρελαιοπηγές ή τράπεζες. Έστησαν την αυτοκρατορία τους σε 1-2 δεκαετίες, ξεκινώντας από ένα γκαράζ κι ένα pc (Gates/Microsoft, Jobs/Apple, Bezos/Amazon, Page/Google, Zuckerberg/Facebook, Ma/Ali Baba).
Ομως, στη συζήτηση περί διεύρυνσης των οικονομικών ανισοτήτων η Ευρώπη είναι μάλλον παρεξηγημένη. Σύμφωνα με τον Τομά Πικετί και το εργαστήριό του (World Inequality Lab, Trends in Global Income Inequality εδώ), οι ανισότητες διευρύνονται σε όλο τον κόσμο αλλά όχι στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Από τη φετινή έκθεση του εργαστηρίου γα την εξέλιξη των οικονομικών ανισοτήτων κατά την περίοδο 1980-2016, προκύπτει ότι η ένταση του φαινομένου είναι πολύ μεγάλη στις αγγλοσαξονικές χώρες και πολύ λιγότερο στην ηπειρωτική Ευρώπη (Διάγραμμα ΙΙΙ). Οι ανισότητες στη Γερμανία ή τη Γαλλία διευρύνονται, αλλά με πολύ χαμηλούς ρυθμούς. Επιπλέον, εντάσσοντας στο κάδρο και τα νέα φτωχότερα κράτη μέλη της ΕΕ, που συγκλίνουν χάρις και στις μεταβιβάσεις του Ευρωπαϊκού Προϋπολογισμού από τις πλούσιες χώρες προς τις φτωχές, τότε σε επίπεδο ΕΕ οι ανισότητες δεν διευρύνθηκαν τα τελευταία 10 χρόνια.
Διάγραμμα ΙΙΙ
Διάγραμμα ΙΙΙ: Εξέλιξη των μεριδίων εθνικού εισοδήματος που κατέχει αφενός το πλουσιότερο 1% αφετέρου το φτωχότερο 50% του πληθυσμού. Πρόκειται για έναν αντιπροσωπευτικό «δείκτη ανισότητας». Η ψαλίδα πλουσίων-φτωχών διευρύνεται δραματικά στις ΗΠΑ (διάγραμμα 3.α). Στην Ευρώπη όμως, οι ανισότητες δεν διευρύνονται (διάγραμμα 3.β). Το 2016 οι φτωχότεροι (50%) στη Δυτική Ευρώπη είχαν διπλάσιο μερίδιο στο εθνικό εισόδημα από το φτωχότερο 50% στην Αμερική, ενώ οι πολύ πλούσιοι Ευρωπαίοι (1%) κατείχαν το μισό μερίδιο από τους Αμερικάνους ομόλογούς τους. Πηγή: WORLD INEQUALITY LAB.
Συνοψίζοντας, η Ευρώπη έχει –και μάλιστα με μεγάλη διαφορά- το πιο γενναιόδωρο κοινωνικό κράτος και τη λιγότερο άνιση κατανομή εισοδημάτων στον πλανήτη. Έχει ακόμα την πιο βαθιά και υγιή δημοκρατία. Την πιο υπεύθυνη περιβαλλοντικά πολιτική. Ζούμε στην πιο πλούσια και ευημερούσα μέχρι τώρα εποχή!
Όχι πως ο κόσμος μας είναι ανέφελος. Όχι πως λύσαμε τα παλιά προβλήματα. Ούτε τη δημοκρατία τελειοποιήσαμε ούτε ο καπιταλισμός είναι υπόθεση αγγέλων – συχνά οι αγορές δεν αυτορυθμίζονται με επιτυχία, ενώ τα μονοπώλια και οι πολυεθνικοί γίγαντες συγκεντρώνουν όλο και περισσότερη εξουσία.
Τώρα αντιμετωπίζουμε καινούριες προκλήσεις από τις ίδιες τις επιτυχίες μας: την επιμήκυνση του προσδόκιμου ζωής, την παγκοσμιοποίηση, τη ραγδαία τεχνολογική πρόοδο, την κλιματική αλλαγή, το μεγάλο μεταναστευτικό ρεύμα προς την Ευρώπη. Για κανένα απ΄αυτά τα ζητήματα δεν έχουμε ικανοποιητικές λύσεις ακόμα.
Με άλλα λόγια, ο κόσμος αλλάζει με ξέφρενους ρυθμούς, οι ευρωπαϊκές κοινωνίες αντιμετωπίζουμε πολλά και σύνθετα προβλήματα. Αλλά δεν είναι ο «νεοφιλελευθερισμός», η επικράτηση κοινωνικά άδικων πολιτικών, το κεντρικό μας πρόβλημα, όπως το παρουσιάζουν συχνά οι μεταπράτες της δυσφορίας και οι πωλητές ελπίδας.
Οι κοινωνίες μας καλούνται να καταβάλουν το τίμημα της διαγενεακής αλληλεγγύης. Γιατί κοινωνική δικαιοσύνη δεν σημαίνει δίκαιη κατανομή πόρων και βαρών μεταξύ των κοινωνικών τάξεων μόνο, αλλά και μεταξύ των γενεών. Κι αυτό σημαίνει ότι πρέπει να μεριμνήσουμε και για τα ελλείματα του συνταξιοδοτικού και για τα κρατικά χρέη και για την κατάσταση του πλανήτη που παραδίδουμε στους επόμενους. Θυσίες δηλαδή, προς όφελος των επόμενων γενεών.
Σε αυτό το περιβάλλον ανθίζουν τα αντισυστημικά λαϊκιστικά κινήματα, δεξιά & αριστερά, παρέα με τον ανορθολογισμό και τις προκαταλήψεις σε όλη την Ευρώπη. Δεν προτείνουν κάποιο βιώσιμο εναλλακτικό σχέδιο, μόνο διεκδικήσεις. Τα παραδοσιακά κόμματα πιέζονται, υποχωρούν. Ειδικά η ευρωπαϊκή σοσιαλδημοκρατία ασφυκτιά.
Διότι στο πεδίο των κοινωνικών παροχών και της φορολόγησης, η συγκυρία απαιτεί πολιτικές που συγκρούονται με την παραδοσιακή κοινωνική της ατζέντα. Γι αυτό, ενώ η αμφισβήτηση των «συστημικών» κομμάτων στην Ευρώπη είναι συνολική, τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα υποφέρουν εκλογικά πολύ περισσότερο.
Και καθώς είναι μπολιασμένοι με διαχειριστικό ρεαλισμό -κληρονομιά πολυετούς συμμετοχής στην εξουσία- οι σοσιαλδημοκράτες δυσκολεύονται να ανταγωνιστούν στο πεδίο της διαμαρτυρίας & του ανορθολογισμού τους λαϊκιστές που ξεφυτρώνουν από τα αριστερά.
Αυτός είναι ο λόγος που οι σοσιαλδημοκράτες της Ευρώπης κλείνουν το μάτι στο μετανοημένο ΣΥΡΙΖΑ, για να προσδώσουν ψήγματα αριστεροσύνης στο εκλογικά φθαρμένο προϊόν τους. Επιπλέον, ο κ. Τσίπρας είναι χρήσιμος και ως παράδειγμα προς αποφυγήν. Γιατί ο κ. Τσίπρας είναι το μέλλον του κύματος που φουσκώνει σήμερα σε όλη την Ευρώπη. Και το μήνυμα είναι απλό για όλους.
Μπορούμε να ψηφίζουμε δυναμικούς λαϊκιστές και λαμπερούς αντισυμβατικούς με παλαβές πολιτικές και μπόλικο αυθορμητισμό! Αλλά μετά θα τους πληρώσουμε ακριβά. Και μετά την καταστροφή, θα εφαρμόσουν υπό χειρότερους όρους και με χαρακτηριστική διαχειριστική ανεπάρκεια τις πολιτικές που υποστηρίζουν οι ξενέρωτοι «συμβιβασμένοι» σοσιαλδημοκράτες.
Σημειώσεις
1Η συνταξιοδοτική δαπάνη αποτελεί τμήμα της δαπάνης για κοινωνική προστασία.
2Τα στοιχεία στα διαγράμματα Ι & ΙΙ αναφέρονται στο σύνολο δαπανών & φόρων της ομάδας των χωρών που η Eurostat κωδικοποιεί ως Eurozone-12 (δηλ. τα 12 πρώτα μέλη της Ευρωζώνης).
3Σε ελεύθερη μετάφραση: «Μας πίνετε το αίμα, μας ξεζουμίζετε!».
protagon.gr