Σπάνια εντοπίζονται περιπτώσεις πολιτικών ηγετών που είχαν τόσο μεγάλη επιρροή στην πορεία της χώρας τους όσο ο Κωνσταντίνος Καραμανλής.
Υπηρέτησε πολλά χρόνια ως υπουργός, 14 ως πρωθυπουργός, 10 ως Πρόεδρος της Δημοκρατίας.
Ταυτίστηκε με τις μείζονες επιτυχίες της μεταπολεμικής Ελλάδας.
Κατά τη Μεταπολίτευση, πέτυχε την οριστική υπέρβαση της «κρίσης των θεσμών» του ελληνικού 20ού αιώνα, δηλαδή των δύο επάλληλων ρηγμάτων του εθνικού διχασμού και του εμφύλιου πολέμου· εκσυγχρόνισε το θεσμικό πλαίσιο και επέβλεψε τη συγκρότηση μιας σύγχρονης δημοκρατίας.
Η ένταξη στην Ευρώπη ήταν βασικός στόχος του, από την εποχή της Σύνδεσης με την ΕΟΚ (1961), έως την Προσχώρηση που υπογράφηκε το 1979.
Ως Πρόεδρος της Δημοκρατίας, διασφάλισε την ομαλή λειτουργία του νέου πολιτεύματος, δίνοντας πρώτος το παράδειγμα κατά τη «συγκατοίκησή» του με τον Ανδρέα Παπανδρέου, και εδραιώνοντας έτσι το πρότυπο του ενωτικού αρχηγού του κράτους, που είχε τόσο λείψει μετά τον εθνικό διχασμό.
Τι εκπροσωπεί, λοιπόν, ο Καραμανλής –συνολικά– στην ιστορική πορεία του έθνους;
Η απάντηση δεν είναι απλή.
Από τον 18ο αιώνα, την εποχή του Νεοελληνικού Διαφωτισμού, η μεγάλη φιλοδοξία του ελληνικού κόσμου ήταν ο οριστικός απεγκλωβισμός του από τον χώρο της υπανάπτυξης (οικονομικής, κοινωνικής και θεσμικής), δηλαδή η είσοδος στη νεωτερικότητα, η συγκρότηση ισχυρών θεσμών, η ένταξη στην Ευρώπη.
Μία μακρά σειρά ηγετών και δυνάμεων δούλεψε –διαδοχικά, επίμονα και ενάντια στις πολλαπλές αντιξοότητες– για την επιτυχία αυτού του υπαρξιακού στόχου, από τον Ρήγα έως τον Χαρίλαο Τρικούπη, τον Ελευθέριο Βενιζέλο, και πολλούς άλλους.
Και η προσπάθεια αυτή ολοκληρώθηκε υπό την ηγεσία του Καραμανλή, με κορύφωση το βράδυ της 28ης Μαΐου 1979, στο Ζάππειο, όταν υπογράφηκε η Συνθήκη Προσχωρήσεως στις Ευρωπαϊκές Κοινότητες και η Ελλάδα έγινε ισότιμο μέλος της Δύσης.
Η Ελλάδα που εισήλθε στην Ευρώπη ήταν πλέον, για πρώτη φορά στη νεότερη ιστορία, μια συγκροτημένη, ανεπτυγμένη χώρα, πρότυπο οικονομικής επιτυχίας, μια θεσμικά ισχυρή και σύγχρονη δημοκρατία.
Η επιτυχία αυτή, από την άλλη πλευρά, δεν βασίστηκε μόνον στις δυνάμεις ενός ανθρώπου, αλλά σε ένα ολόκληρο επιτελείο· μία ομάδα ανθρώπων που εκπροσώπησε μια πολιτικά συνειδητή και ιδεολογικά στιβαρή τάση στον χώρο της φιλελεύθερης Κεντροδεξιάς.
Και η δυνατότητα του Καραμανλή να συντονίζει αυτή την ομάδα –να κινητοποιεί δυνάμεις– ήταν ουσιαστικό στοιχείο της ηγετικής λειτουργίας του.
Υπήρχε, επίσης, η σχέση του ηγέτη με τον κόσμο του.
Ο Καραμανλής ήταν ο πιο επιτυχημένος εκλογικά Ελληνας πολιτικός αρχηγός:
- κέρδισε πέντε εκλογικές αναμετρήσεις (1956, 1958, 1961, 1974, 1977), και
- έχασε μόνον μία (1963),
…λαμβάνοντας ποσοστό ψήφων που διακυμάνθηκε από το 39,37% (1963) έως το 54,37% (1974).
Ωστόσο, πέραν των εκλογικών επιτυχιών, είχε τη δυνατότητα να εμπνέει τους υποστηρικτές του και να εξασφαλίζει την αποδοχή τους για τις συχνά ορμητικά μεταρρυθμιστικές πολιτικές του.
Είχε, δηλαδή, την ικανότητα να εξασφαλίζει την αναγκαία, σε μια μεταρρύθμιση, διάδραση των διεργασιών από «πάνω» και από «κάτω». Εξάλλου, είχε, στο τέλος της ζωής του, ένα τεράστιο ποσοστό θετικής κρίσης από το ευρύτερο κοινό.
Διατήρησε τη νομιμοφροσύνη των υποστηρικτών του έως το τέλος, έως εκείνο το απόγευμα της άνοιξης του 1998, όταν ο κόσμος του σεβάστηκε την επιθυμία του για μια κηδεία σε στενό οικογενειακό κύκλο, αλλά συγκεντρώθηκε στους δρόμους της Φιλοθέης από όπου θα περνούσε το φέρετρό του για να τον αποχαιρετίσει για τελευταία φορά·
…και ούτε ένας δεν αποπειράθηκε να διασχίσει τη στενή οδό Καραϊσκάκη και να εισέλθει στο Ιδρυμα Καραμανλή όπου θα κηδευόταν, επειδή ο ίδιος το είχε ζητήσει.
Εντυπωσιάζει πραγματικά η δύναμη της νομιμοφροσύνης που αυτός ο κατεξοχήν αντιλαϊκιστής ηγέτης μπορούσε να εμπνέει, στοιχείο σταθερό της πολιτικής του πράξης.
Ο Καραμανλής πέτυχε τον μεγάλο του στόχο: έκανε τη χώρα τμήμα της Δύσης – και χάρη σε αυτό στεκόμαστε όρθιοι ακόμη και σήμερα.
Η απότιση της οφειλόμενης τιμής στο πρόσωπό του εγείρει το ζήτημα των δικών μας ευθυνών απέναντι στην κληρονομιά του.
ΕΥΑΝΘΗΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ
kathimerini