Από την υπόθεση Novartis, εκτός του τοξικού πολιτικού κλίματος, αντλούμε και χρήσιμα συμπεράσματα
Τον τελευταίο καιρό, η κυβέρνηση δείχνει απολύτως εξοικειωμένη με την άποψη ότι το ελληνικό Δημόσιο ζημιώθηκε κατά €23 δισ.1 από την αυξημένη φαρμακευτική δαπάνη την περίοδο 2000-2009, ότι μόνο από τη Novartis η ζημιά ανέρχεται στα €3 δισ. και ότι πολιτικά πρόσωπα και κρατικοί αξιωματούχοι έλαβαν μίζες περί τα €40 εκατ. μέχρι το 2010.
Πιθανότατα, τα νούμερα είναι ανακριβή, φουσκωμένα, αν όχι εντελώς λανθασμένα, ωστόσο η υπόθεση συνεισφέρει στη συλλογική αυτογνωσία.
Πρώτον, διότι η κυβέρνηση, επιτέλους, εντόπισε τα 23 από τα €150 δισ. της αύξησης του δημόσιου χρέους στο διάστημα 2000-2009! Πρόκειται για σπατάλες και κακοδιαχείριση στη φαρμακευτική δαπάνη. Περιέργως, αυτό δεν εντοπίστηκε στην ενδελεχή έρευνα της Επιτροπής Λογιστικού Ελέγχου του Χρέους της Ζωής Κωνσταντοπούλου, παρά την υποστήριξη του ΠτΔ, του Πρωθυπουργού και του Σταμάτη Κραουνάκη.
Σήμερα λοιπόν, που καταλάβαμε ότι για το 1/6 του επιπρόσθετου χρέους ευθύνεται ένας μόνο λογαριασμός, που συνιστούσε μόλις το 3% του Προϋπολογισμού, είμαστε έτοιμοι να κάνουμε και το επόμενο βήμα: να αναγνωρίσουμε ότι η πτώχευσή μας οφείλεται περισσότερο στη φαρμακευτική σπατάλη και λιγότερο στις αμυντικές δαπάνες ή τους Ολυμπιακούς!
Σήμερα, επίσης, ακούμε πως οι «πολιτικές» μίζες της περιόδου ανέρχονται σύμφωνα με τους μάρτυρες, μόλις στο 0,2% της συνολικής ζημιάς από το φάρμακο ή, αλλιώς, στο 1,3% της ζημιάς από τη Novartis, ανάλογα με το νούμερο στον παρονομαστή. Οπότε, και πάλι είμαστε έτοιμοι να κάνουμε το επόμενο βήμα: να αναζητήσουμε την υπόλοιπη ζημιά στα κέρδη των φαρμακοβιομηχάνων, των προμηθευτών και σε έμμεσα ή άμεσα benefits πλήθους γιατρών, φαρμακοποιών, διοικητικών υπαλλήλων και κρατικών αξιωματούχων, χωρίς να παραλείψουμε και την εθελοντική συμμετοχή ακόμα μεγαλύτερου πλήθους ασφαλισμένων στην υπερσυνταγογράφηση.
Αυτές είναι οι σημερινές αντιλήψεις. Γιατί το 2011 και το 2012 ήμαστε στις πλατείες, κάναμε αντίσταση στη βαρβαρότητα των μνημονίων που απαιτούσαν και περικοπή της φαρμακευτικής δαπάνης. Και από το 2015 που συνθηκολογήσαμε -ας όψεται ο δυσμενής συσχετισμός δυνάμεων στην Ευρώπη!- δακρύζουμε που δεν καταργήσαμε τις μνημονιακές περικοπές. Και φτάσαμε στο 2018, να θεωρήσουμε αυτονόητο ότι με ή χωρίς μνημόνια, οι περικοπές στη φαρμακευτική δαπάνη ήταν αναγκαίες. Και, τουλάχιστον για το φάρμακο, δικαιώνεται εκείνο το σύνθημα που τόσο χλευάστηκε: «Κι αν δεν υπήρχαν τα μνημόνια έπρεπε να τα εφεύρουμε».
Αυτό είναι το πρώτο χρήσιμο συμπέρασμα από την υπόθεση Novartis.
Στον Πίνακα Ι αποτυπώνεται η εκτόξευση της φαρμακευτικής δαπάνης την περίοδο που είχαμε ευρώ χωρίς μνημόνια (2001-2009) με στοιχεία από τη Eurostat. Επρόκειτο για περίοδο γενικότερης αμεριμνησίας και δημοσιονομικής κραιπάλης. Για τούτο ο πίνακας περιλαμβάνει κι άλλα μεγέθη από τις δαπάνες της Γενικής Κυβέρνησης, για να συγκρίνουμε. Κι επειδή στο ίδιο διάστημα αυξήθηκε σημαντικά και το ΑΕΠ, είναι ορθότερο να βλέπουμε όλα τα μεγέθη και σε όρους (ως %) ΑΕΠ.
Πίνακας Ι: ΑΕΠ και δαπάνες για επιλεγμένες χρονιές. Στοιχεία Eurostat (ΑΕΠ, Μισθολογική δαπάνη, Συνταξιοδοτική δαπάνη, Δαπάνες Υγείας, Φαρμακευτική δαπάνη). Έτος αναφοράς το 2001, η 1η χρονιά που η Eurostat διαθέτει στοιχεία για τη φαρμακευτική δαπάνη.
Η φαρμακευτική δαπάνη από €2 δισ. το 2001 ανήλθε σε €5,2 δισ. το 2009, αύξηση 159%!
Στο ίδιο διάστημα, η συνταξιοδοτική δαπάνη αυξήθηκε κατά €17 δισ. (+100%) και η μισθολογική δαπάνη της Γενικής Κυβέρνησης αυξήθηκε κατά €15 δισ. (+95%). Όλοι οι λογαριασμοί αυξήθηκαν πολύ περισσότερο από το ΑΕΠ (+56%).
Από 1,3% του ΑΕΠ το 2001, η φαρμακευτική δαπάνη αυξήθηκε στο 2,2% του ΑΕΠ το 2009.
Και σημειώστε ότι στο διάστημα αυτό, ενώ η δαπάνη για το φάρμακο αυξήθηκε κατά 0,9% του ΑΕΠ, η συνολική δαπάνη για την Υγεία αυξήθηκε σε όρους ΑΕΠ κατά 0,5%. Δηλαδή, η δαπάνη για τη δημόσια Υγεία, εξαιρουμένου του φαρμάκου, μειώθηκε σε όρους ΑΕΠ κατά 0,4%!
Αναμφίβολα στο φάρμακο έγινε πάρτι! Και ευθύνες, πολιτικές & ποινικές υπάρχουν και πρέπει να αποδοθούν. Αλλά το σπουδαιότερο είναι να θωρακίσουμε τους θεσμούς ώστε να μην επαναληφθούν ανάλογα φαινόμενα σε τέτοια ένταση και έκταση.
Δεν τρέφω, ωστόσο, αυταπάτες για τις δυνατότητες της κυβέρνησης στην κατεύθυνση αυτή. Ο τρόπος, με τον οποίο χειρίζεται την υπόθεση, έχει όλα τα χαρακτηριστικά του πρότερου αντιμνημονιακού της βίου: κακοποίηση της αλήθειας, εκτράχυνση του δημοσίου διαλόγου και διαπόμπευση των θεσμών.
Το πρόβλημα της Ελλάδας δεν είναι ότι η διαφθορά είναι εγγεγραμμένη στο γενετικό κώδικα των Ελλήνων περισσότερο από άλλους λαούς. Το πρόβλημα είναι το πελατειακό κράτος που οικοδομήσαμε. Και η κρίση προσφέρει μια ευκαιρία να αντιληφθούμε ότι, σε δημοσιονομικούς, αναπτυξιακούς και παραγωγικούς όρους, η ζημιά που προξενεί η διαχειριστική ανεπάρκεια, η αμέλεια και η μικροκομματική ιδιοτέλεια είναι πολύ μεγαλύτερη από τη ζημιά που προξενεί ο χρηματισμός των δημοσίων λειτουργών και των πολιτικών προσώπων.
Οι αριθμοί γι’ αυτό είναι αμείλικτοι. Οι αθρόες προσλήψεις και η αύξηση της μισθολογικής δαπάνης σε ΔΕΚΟ, ΟΤΑ και Δημόσιο, καθώς και τα χρυσοποίκιλτα συνταξιοδοτικά προνόμια των ισχυρών συντεχνιών εκτίναξαν τη μισθολογική/συνταξιοδοτική δαπάνη και εκτροχίασαν δημοσιονομικά τη χώρα πολύ περισσότερο από το φάρμακο, τους εξοπλισμούς και τις κατασκευές. Διότι:
– Μια φορά υπεράριθμος στο Δημόσιο => 40 χρόνια υπεράριθμος στο Δημόσιο.
– Μια φορά σύνταξη στα 45 => δύο δεκαετίες πρόωρα συνταξιοδοτημένος.
Γι’ αυτό, άλλωστε, η διόρθωση στη φαρμακευτική δαπάνη έγινε γρήγορα (Διάγραμμα Ι), ενώ η αντίστοιχη μείωση της μισθολογικής/συνταξιοδοτικής δαπάνης (ως % ΑΕΠ) είναι ανέφικτη, παρά τις προσπάθειες και τις θυσίες (Πίνακας Ι).
Και μπορεί σήμερα ο κ. Τσίπρας «να κουνά το δάχτυλο» στο παλιό πολιτικό σύστημα αλλά δικαίωμα στην ηθική ανωτερότητα δεν έχει.
Πρώτον, γιατί προστάτευσε τα πρόσωπα που φέρουν την κύρια πολιτική ευθύνη της σπατάλης.
Δεύτερον, γιατί και ο ίδιος πρόσθεσε στη χώρα τεράστια ζημιά από μικροκομματική ιδιοτέλεια το καλοκαίρι του 2015.
Και τρίτον, διότι σε όρους δημοσιονομικής και αναπτυξιακής ζημιάς λόγω μικροκομματικού οφέλους, ο κ. Τσίπρας κατέχει το ρεκόρ της μεταπολίτευσης (Ένα πανάκριβο εισιτήριο για το Μαξίμου) από τον Ιούλιο του 2015.
Διάγραμμα Ι: Η εξέλιξη της φαρμακευτικής δαπάνης σε όρους ΑΕΠ την περίοδο 2001-2015. Ήδη από το 2014 επιστρέψαμε στα επίπεδα του 2001. (Στοιχεία Eurostat εδώ)
Στο φάρμακο οι υπερβολές και οι σπατάλες της εποχής της αμεριμνησίας τελείωσαν. (Διάγραμμα Ι). Όμως πολλές άλλες υπερβολές και ανισορροπίες συνεχίζονται (Διαγράμματα ΙΙ,ΙΙΙ).
Διάγραμμα ΙΙ: Η φαρμακευτική δαπάνη σε όρους ΑΕΠ το 2015. Η Ελλάδα εξακολουθεί να έχει υψηλή δημόσια δαπάνη σε όρους ΑΕΠ – 3η στην Ευρώπη. (Στοιχεία Eurostat εδώ)
Αποτελεί παράδοξο ότι η δημόσια δαπάνη Υγείας στην Ελλάδα σε όρους ΑΕΠ είναι από τις χαμηλότερες στην Ευρώπη (4η από το τέλος, εδώ) ενώ σημειώνουμε την 3η υψηλότερη δημόσια φαρμακευτική δαπάνη, στερώντας πολύτιμους πόρους από το συρρικνωμένο προϋπολογισμό της Υγείας.
Διάγραμμα ΙΙΙ: Μεταξύ των χωρών του ΟΟΣΑ, η Ελλάδα έχει την υψηλότερη φαρμακευτική δαπάνη (δημόσια & ιδιωτική) σε όρους ΑΕΠ! (Στοιχεία ΟΟΣΑ εδώ)
Συνυπολογίζοντας μάλιστα και την ιδιωτική φαρμακευτική δαπάνη, η εικόνα επιδεινώνεται. Ξοδεύουμε περισσότερα απ’ όλους (σε όρους ΑΕΠ) για φάρμακα. Κατά την εκτίμησή μου, το αρνητικό αυτό ρεκόρ οφείλεται σε δύο παράγοντες:
1. Στην υπερσυνταγογράφηση & υπερκατανάλωση φαρμάκων.
2. Στο πολύ χαμηλό ποσοστό διείσδυσης των γενοσήμων.
Το 2015 ήμαστε η χώρα του ΟΟΣΑ με το 4ο χαμηλότερο ποσοστό διείσδυσης γενοσήμων! (Στοιχεία: ΟΟΣΑ, Health at a Glance 2017 σελ. 195).
Διάγραμμα IV: Μερίδιο αγοράς των γενοσήμων σε όγκο (volume– ανοιχτόχρωμη μπάρα) & αξία (value– σκουρόχρωμη).
Και μόνο χάρις στην εμμονή των μνημονίων στα γενόσημα αποφύγαμε την αρνητική πρωτιά, παρά τη σθεναρή αντίσταση του αντιμνημονιακού μπλοκ!
Παρατηρήστε μια κρίσιμη λεπτομέρεια στο Διάγραμμα IV.
Ο μέσος όρος του ποσοστού διείσδυσης των γενοσήμων στις χώρες μέλη του ΟΟΣΑ είναι 52% σε όγκο και 25% σε αξία. Δηλαδή, στα 4 κουτάκια φαρμάκων που πωλούνται, τα 2 είναι γενόσημα. Αλλά σε αξία, η διείσδυσή τους είναι 25%. Δηλαδή ξοδεύοντας για φάρμακα €100, τα €25 μόνο αφορούν σε γενόσημα. Αυτή η διαφορά οφείλεται στο γεγονός ότι κατά κανόνα τα γενόσημα είναι πολύ οικονομικότερα. Αλλά στην Ελλάδα, όπως βλέπουμε στο διάγραμμα, τα % διείσδυσης σε όγκο (24%) και αξία (23%) είναι σχεδόν ίδια. Η μόλις 1% διαφορά είναι η χαμηλότερη στις χώρες του ΟΟΣΑ. Και είναι μια ένδειξη πως τα γενόσημα στην Ελλάδα δεν είναι πολύ οικονομικότερα από τα «πρωτότυπα».
Αυτή την υπόθεση επιβεβαιώνει και σχετική μελέτη του ΙΟΒΕ & του ΣΦΕΕ (Σύνδεσμος Φαρμακευτικών Επιχειρήσεων Ελλάδας) για τη «Φαρμακευτική αγορά στην Ελλάδα: Γεγονότα και Στοιχεία 2015-2016» (σελ.58, πίνακας 3.9). Σύμφωνα με τα στοιχεία που παρουσιάζονται στη μελέτη, οι τιμές των γενοσήμων στην Ελλάδα είναι κατά 50% υψηλότερες του μέσου όρου της ΕΕ (Διάγραμμα V) και η σχετική τιμή τους ανέρχεται στο 74% της τιμής των μη προστατευόμενων «πρωτότυπων» (Off-patent) έναντι 42% στο μέσο όρο της ΕΕ.
Διάγραμμα V: Συγκριτική τιμολόγηση φαρμάκων στην ΕΕ.
Συμπερασματικά, μπορούμε να πούμε ότι χάρις στην πολιτική των μνημονιακών περικοπών, το δραστικό ξεφούσκωμα της φαρμακευτικής φούσκας είχε ήδη επιτευχθεί το 2014. Το επόμενο που έπρεπε να είχε διορθωθεί είναι η δραματική υστέρηση στη διείσδυση των γενοσήμων.
– Αύξηση του μεριδίου αγοράς γενοσήμων => αύξηση του όγκου παραγωγής => μείωση του κόστους παραγωγής για την εγχώρια φαρμακοβιομηχανία => μείωση στις τιμές των γενοσήμων.
Η εγχώρια παραγωγή και τα δημόσια ταμεία θα βγουν ωφελημένα από μια τέτοια εξέλιξη. Οι μόνοι πραγματικά χαμένοι θα είναι οι πολυεθνικές τύπου Novartis και οι εγχώριοι εκούσιοι & ακούσιοι σύμμαχοί τους.
Γι’ αυτό, μπορεί τα μνημόνια να «τελειώνουν» τον Αύγουστο αλλά ο μνημονιακός στόχος για διείσδυση των γενοσήμων στο 60% πρέπει να παραμείνει. Και να γίνει δικός μας στόχος.
Σημειώσεις
1. Η εκτίμηση για τον υπολογισμό της ζημιάς από τη σπατάλη στη φαρμακευτική δαπάνη εξαρτάται από πολλές παραμέτρους και υποθέσεις. Αν η δαπάνη την περίοδο 2001-2009 παρέμενε σταθερή ως % του ΑΕΠ, θα είχαμε δαπανήσει 8 δισ.€ λιγότερα.
2. Τα υψηλά ποσοστά διείσδυσης των γενοσήμων σε ΗΠΑ & Γερμανία αποδεικνύουν πως η διείσδυση των γενοσήμων δεν βλάπτει τη δημόσια υγεία.
Γιώργος Στρατόπουλος
protagon